Czym jest jackfruit i skąd pochodzi?

Jackfruit, znany również jako dżakfrut lub owoc chlebowca różnolistnego, to tropikalny owoc pochodzący z rodziny morwowatych (Moraceae). Jego ojczyzną są Ghaty Zachodnie w południowo-zachodniej części Indii, choć niektórzy badacze wskazują również na Malezję jako możliwe miejsce pochodzenia.

Drzewo chlebowca różnolistnego to wiecznie zielona roślina osiągająca wysokość od 8 do 25 metrów. Co ciekawe, owoce wyrastają bezpośrednio z pnia i głównych gałęzi drzewa, a nie z cienkich pędów. Jest to adaptacja związana z ogromnym ciężarem owoców- pojedynczy jackfruit może ważyć od 2 do 50 kilogramów, co czyni go największym owocem rosnącym na drzewie.

Charakterystyczna zielono-żółta skórka jackfruita pokryta jest sześciokątnymi, tępymi wypustkami przypominającymi zaokrąglone kolce. Wewnątrz owocu znajduje się żółty, mięsisty miąższ składający się z licznych bulw otaczających nasiona. Około 30-35% masy owocu stanowi jadalna część.

Wartości odżywcze jackfruit

Jackfruit charakteryzuje się wyjątkowo bogatym profilem odżywczym, który różni się w zależności od stopnia dojrzałości owocu. Oto szczegółowe zestawienie wartości odżywczych na 100 g jadalnej części:

Makroskładniki w dojrzałym owocu

Witaminy i minerały

Jackfruit jest szczególnie bogaty w witaminy z grupy B oraz witaminę C. Badania wykazały, że zawiera on większe ilości niektórych minerałów niż popularne owoce jak jabłka, morele czy banany. Oto kluczowe mikroelementy:

• Potas: 191-407 mg/100g- wspomaga regulację ciśnienia krwi
• Magnez: 27 mg/100g- kluczowy dla metabolizmu energetycznego
• Wapń: 20-37 mg/100g- buduje mocne kości
• Fosfor: 38-41 mg/100g- wspiera funkcje poznawcze
• Żelazo: 0,5-1,1 mg/100g- zapobiega anemii
• Witamina C: 7-10 mg/100g- wzmacnia odporność
• Witamina A: 175-540 IU/100g- wspiera wzrok
• Tiamina (B1): 0,03-0,09 mg/100g
• Ryboflawina (B2): 0,05-0,4 mg/100g

Fitoskładniki i związki bioaktywne

Jackfruit zawiera liczne klasy fitochemikaliów o udowodnionym działaniu prozdrowotnym. Według badań opublikowanych w International Journal of Food Sciences, owoc ten jest źródłem karotenoidów, flawonoidów, kwasów fenolowych i tanin.

Karotenoidy w jackfruit

Analiza wykazała w jackfruicie 18 różnych karotenoidów. Najważniejsze z nich to all-trans-luteina (37,02 μg/100g świeżej masy) oraz all-trans-β-karoten (29,55 μg/100g). Te związki wykazują aktywność prowitaminy A oraz chronią przed chorobami przewlekłymi, takimi jak nowotwory, choroby sercowo-naczyniowe i zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem.

Związki fenolowe

Całkowita zawartość związków fenolowych w jackfruicie wynosi 0,36 mg GAE/g suchej masy (miligramów ekwiwalentu kwasu galusowego na gram suchej masy). Te związki odpowiadają za około 70% całkowitej aktywności antyoksydacyjnej owocu.

Udowodnione naukowo właściwości zdrowotne jackfruit

Liczne badania przedkliniczne i kliniczne potwierdzają szerokie spektrum działań biologicznych jackfruita. Wykazał między innymi następujące właściwości:

1. Działanie przeciwutleniające

Ekstrakty z miąższu jackfruita wykazują silne właściwości antyoksydacyjne skorelowane z zawartością fenoli i flawonoidów. Badania wykazały, że świeże nasiona i miąższ posiadają znaczącą aktywność antyoksydacyjną równoważną kwasowi askorbinowemu. Antyoksydanty chronią organizm przed stresem oksydacyjnym, który przyczynia się do rozwoju chorób przewlekłych.

2. Regulacja poziomu cukru we krwi

Badanie kliniczne wykazało, że gorący ekstrakt wodny z liści jackfruita znacząco poprawił tolerancję glukozy u zdrowych osób oraz pacjentów z cukrzycą typu 2 przy dawce odpowiadającej 20 g/kg masy ciała. Dodatkowo, randomizowane badanie kontrolowane placebo z 2021 roku potwierdziło skuteczność mąki z niedojrzałego jackfruita jako terapii żywieniowej w leczeniu cukrzycy typu 2.

3. Ochrona układu sercowo-naczyniowego

Jackfruit działa wielotorowo na układ krążenia. Wysoka zawartość potasu (191-407 mg/100g) pomaga obniżać ciśnienie krwi poprzez przeciwdziałanie efektom sodu. Witamina B6 obecna w owocu redukuje poziom homocysteiny we krwi, zmniejszając ryzyko chorób serca. Dodatkowo, błonnik pokarmowy wiąże cholesterol w przewodzie pokarmowym, ograniczając jego wchłanianie.

4. Właściwości przeciwzapalne

Izolowane związki bioaktywne z owoców wykazały działanie przeciwzapalne w badaniach in vitro. Flawonoidy zawarte w jackfruicie skutecznie hamują uwalnianie mediatorów zapalnych z komórek tucznych, neutrofili i makrofagów.

5. Potencjał przeciwnowotworowy

Fitonutrienty takie jak lignany, izoflawony i saponiny obecne w jackfruicie przyczyniają się do jego właściwości przeciwnowotworowych. Badanie  sugeruje, że jackfruit zawiera związki o właściwościach chemoprotekcyjnych, które mogą zmniejszać mutagenność aflatoksyny B1 i hamować proliferację komórek nowotworowych.

6. Wsparcie układu trawiennego

Błonnik pokarmowy obecny w jackfruicie działa jak naturalny środek przeczyszczający. Zmniejsza czas ekspozycji śluzówki jelita grubego na substancje kancerogenne oraz pomaga utrzymać regularność wypróżnień, zapobiegając zaparciom.

Jackfruit jako zamiennik mięsa- analiza wartości odżywczej

Niedojrzały jackfruit zyskał popularność jako roślinny zamiennik mięsa, szczególnie wśród wegan i wegetarian. Jego włóknista, mięsista konsystencja po ugotowaniu przypomina strukturę szarpanej wieprzowiny czy kurczaka.

Choć jackfruit nie jest tak bogaty w białko jak mięso (zawiera tylko 1,2-1,9 g białka na 100g w porównaniu do około 20-25 g w mięsie), oferuje inne korzyści: jest niskokaloryczny (94 kcal/100g), praktycznie nie zawiera tłuszczu (0,1-0,4 g/100g) i dostarcza cennego błonnika pokarmowego oraz mikroelementów.

Zastosowanie kulinarne jackfruit

Jackfruit jest niezwykle wszechstronnym owocem, który można wykorzystać na różnych etapach dojrzałości. Niedojrzały owoc ma neutralny smak i doskonale wchłania aromaty przypraw, dlatego idealnie nadaje się do dań wytrawnych jak curry, gulasze czy burgery wegetariańskie. Dojrzały jackfruit ma słodki, intensywny aromat przypominający kombinację banana, ananasa i mango, przez co świetnie sprawdza się w deserach, smoothie i sałatkach owocowych.

W krajach azjatyckich z jackfruita produkuje się dżemy, galaretki, marmolady, lody, chipsy oraz soki. Nawet nasiona są jadalne, po ugotowaniu lub upieczeniu przypominają smakiem kasztany i mogą być zmielone na mąkę bogatą w skrobię.

Jak wybrać i przechowywać jackfruit?

Dojrzały jackfruit można rozpoznać po żółtozielonej barwie skórki, szeroko rozstawionych kolcach oraz charakterystycznym słodkim zapachu. Przy opukiwaniu powinien wydawać głuchy dźwięk. Niedojrzały owoc ma zieloną, twardą skórkę z gęsto ułożonymi kolcami.

Cały owoc można przechowywać w temperaturze 10°C i wilgotności 85-90% przez około dwa tygodnie. Po rozkrojeniu miąższ należy spożyć w ciągu 2-3 dni lub zamrozić. Badania wykazały, że zastosowanie opakowań w zmodyfikowanej atmosferze wraz z przechowywaniem w niskiej temperaturze może wydłużyć trwałość pokrojonego jackfruita do 12 dni.

Potencjalne działania niepożądane i przeciwwskazania

Choć jackfruit jest ogólnie bezpieczny dla większości osób, istnieje kilka ważnych zastrzeżeń. Osoby uczulone na pyłki brzozy mogą doświadczyć reakcji krzyżowej z jackfruitem ze względu na podobne białka. Owoc może również obniżać poziom cukru we krwi, więc osoby z cukrzycą przyjmujące leki przeciwcukrzycowe powinny monitorować poziom glikemii.

Ze względu na wysoką zawartość potasu, osoby z chorobami nerek powinny skonsultować spożycie jackfruita z lekarzem. Istnieje również przekonanie, że nadmierne spożycie może prowadzić do problemów trawiennych, choć brak jest na to jednoznacznych dowodów naukowych.

Mity i fakty o jackfruit

Mit 1: Jackfruit jest bardzo wysokokaloryczny

Fakt: Jackfruit jest stosunkowo niskokaloryczny- 100g dostarcza tylko 94 kcal, co jest porównywalne z jabłkami (52 kcal) czy gruszkami (57 kcal).

Mit 2: Jackfruit może całkowicie zastąpić mięso pod względem białka

Fakt: Choć jackfruit ma mięsistą konsystencję, zawiera tylko 1,2-1,9 g białka na 100g. Nie jest więc pełnowartościowym zamiennikiem mięsa pod względem zawartości białka i powinien być uzupełniany innymi źródłami tego makroskładnika.

Mit 3: Wszystkie części jackfruita są jadalne

Fakt: Około 60% owocu stanowią części niejadalne, włączając twardą skórkę, rdzeń i lateks. Tylko miąższ i nasiona (po obróbce termicznej) nadają się do spożycia.

FAQ – Najczęściej zadawane pytania o jackfruit

Czy jackfruit jest bezpieczny dla diabetyków?

Tak, badania kliniczne wykazały, że ekstrakt z liści jackfruita może poprawiać tolerancję glukozy u pacjentów z cukrzycą typu 2. Dodatkowo mąka z niedojrzałego jackfruita została potwierdzona jako skuteczna terapia żywieniowa w leczeniu cukrzycy. Należy jednak monitorować poziom cukru we krwi, szczególnie przy jednoczesnym przyjmowaniu leków przeciwcukrzycowych.

Jak pozbyć się lepkiego lateksu podczas krojenia jackfruita?

Przed krojeniem warto natłuścić nóż i dłonie olejem kokosowym lub innym olejem roślinnym. Lateks nie będzie się wtedy przyklejał do powierzchni. Alternatywnie można używać rękawiczek jednorazowych.

Czy nasiona jackfruita są jadalne?

Tak, nasiona jackfruita są jadalne po obróbce termicznej. Można je gotować (około 20-30 minut) lub piec. Ugotowane nasiona mają konsystencję i smak przypominający kasztany. Zawierają 5,3-6,8% białka i mogą być zmielone na mąkę bogatą w skrobię.

Gdzie w Polsce można kupić świeży jackfruit?

Świeży jackfruit jest dostępny w większych sklepach z żywnością azjatycką, niektórych hipermarketach oraz sklepach internetowych specjalizujących się w owocach egzotycznych. Częściej dostępny jest w puszkach (w zalewie lub syropie) oraz mrożony.

Podsumowanie

Jackfruit to wyjątkowy owoc tropikalny o imponującym profilu odżywczym i udowodnionych naukowo właściwościach zdrowotnych. Jego bogactwo w węglowodany, błonnik, witaminy z grupy B, witaminę C oraz minerały jak potas i magnez czyni go cennym dodatkiem do zbilansowanej diety. Badania naukowe potwierdzają jego działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne, hipoglikemiczne oraz potencjał w prewencji chorób sercowo-naczyniowych i nowotworów. Choć nie zastąpi mięsa pod względem zawartości białka, jego unikalna konsystencja i zdolność wchłaniania smaków czynią go doskonałą alternatywą kulinarną dla osób poszukujących roślinnych zamienników produktów mięsnych.

Bibliografia

1. Nutritional and Health Benefits of Jackfruit (Artocarpus heterophyllus Lam.): A Review. Int J Food Sci. 2019;2019:4327183. DOI: 10.1155/2019/4327183. PMID: 30723733; PMCID: PMC6339770.
2. Efficacy of green jackfruit flour as a medical nutrition therapy replacing rice or wheat in patients with type 2 diabetes mellitus: a randomized, double-blind, placebo-controlled study. Nutr Diabetes. 2021;11(1):18. DOI: 10.1038/s41387-021-00160-5. PMCID: PMC8203736.
3. Jackfruit and its many functional components as related to human health: a review. Compr Rev Food Sci Food Saf. 2012;11(6):565-576. DOI: 10.1111/j.1541-4337.2012.00210.x.
4. Carotenoid composition of jackfruit (Artocarpus heterophyllus), determined by HPLC-PDA-MS/MS. Plant Foods Hum Nutr. 2009;64(2):108-115. DOI: 10.1007/s11130-009-0111-6.
5. Evaluation of antioxidant capacity and phenol content in jackfruit (Artocarpus heterophyllus Lam.) fruit pulp. Plant Foods Hum Nutr. 2010;65(2):99-104. DOI: 10.1007/s11130-010-0155-7.