SPIS TREŚCI
Na całym świecie wzrasta spożycie oleju palmowego. Jest to jednak bardzo kontrowersyjny produkt.
Z jednej strony odnotowano kilka korzyści zdrowotnych. Z drugiej może stanowić zagrożenie dla zdrowia. Istnieją również obawy środowiskowe związane z jego produkcją.
W tym artykule omawiam temat oleju palmowego i jego wpływ na zdrowie i środowisko.
Co to jest olej palmowy?
Olej palmowy pochodzi z mięsistych owoców palm olejowych. Nierafinowany olej palmowy jest czasami określany jako czerwony ze względu na czerwonopomarańczowy kolor.
Głównym źródłem oleju palmowego jest drzewo Elaeis guineensis, które pochodzi z zachodniej i południowo-zachodniej Afryki. Jego historia w tym regionie sięga ponad 5000 lat.
Inna palma olejowa znana jako Elais oleifera występuje w Ameryce Południowej, ale rzadko jest uprawiana komercyjnie. Jednak hybryda tych dwóch roślin jest czasami stosowana w produkcji oleju palmowego.
W ostatnich latach uprawa palm olejowych rozszerzyła się na Azję Południowo-Wschodnią, w tym Malezję i Indonezję. Te dwa kraje obecnie wytwarzają ponad 80% światowej produkcji oleju palmowego (1).
Podobnie jak olej kokosowy, olej palmowy jest półstały w temperaturze pokojowej. Jego temperatura topnienia wynosi 35° C, czyli jest wyższa niż w oleju kokosowym (24° C). Wynika to z różnic w składzie kwasów tłuszczowych tych dwóch olejów.
Olej palmowy jest jednym z najtańszych i najpopularniejszych olejów na świecie i stanowi 1/3 światowej produkcji olejów roślinnych.
Gdzie jest używany?
Olej palmowy jest używany do gotowania oraz jako składnik wielu produktów.
Jego smak jest uważany za pikantny i ziemisty. Niektórym przypomina smak marchewki lub dyni.
Olej ten jest podstawą kuchni zachodnioafrykańskiej i tropikalnej. Szczególnie dobrze nadaje się do curry i innych pikantnych potraw.
Jest często używany do smażenia, ponieważ ma wysoką temperaturę dymienia (232° C) i pozostaje stabilny przy wysokiej temperaturze (2).
Olej palmowy jest czasem dodawany do masła orzechowego jako stabilizatora (zapobiec wytrąceniu się oleju w górze słoika).
Oprócz masła orzechowego można go znaleźć w wielu produktach spożywczych, w tym:
- Płatkach
- Wypiekach takich jak chleby, bułki i ciastka
- Batonach proteinowych i dietetycznych
- Czekoladach
- Śmietankach do kawy
- Margarynach
Olej ten znajduje się również w wielu produktach nieżywnościowych, takich jak pasty do zębów, mydła i kosmetyki.
Ponadto można go wykorzystać do produkcji paliwa biodiesel, które służy jako alternatywne źródło energii (3).
Składniki odżywcze
Oto wartości odżywcze jednej łyżki (14 gramów) oleju palmowego:
- Kalorie: 114 kcal,
- Tłuszcz: 14 gramów,
- Tłuszcze nasycone: 7 gramów,
- Jednonienasycone: 5 gramów,
- Wielonienasycone: 1,5 grama,
- Witamina E: 11% wartości RDI,
Wszystkie kalorie w oleju palmowym pochodzą z tłuszczów roślinnych. Skład kwasów tłuszczowych to 50% nasyconych kwasów tłuszczowych, 40% jednonienasyconych kwasów tłuszczowych i 10% wielonienasyconych kwasów tłuszczowych.
Głównym rodzajem nasyconego tłuszczu palmowego znajdującego się w oleju palmowym jest kwas palmitynowy, który stanowi 44% jego kalorii. Zawiera również duże ilości kwasu oleinowego i mniejsze ilości kwasu linolowego i kwasu stearynowego.
Pigment czerwonego oleju palmowego pochodzi od przeciwutleniaczy znanych jako karotenoidy, w tym beta-karoten, który organizm może przekształcić w witaminę A.
We frakcjonowanym oleju palmowym część ciekła jest usuwana w procesie krystalizacji i filtrowania. Pozostała część stała jest bogata w tłuszcze nasycone i ma wyższą temperaturę topnienia (4).
Może posiadać korzyści zdrowotne
Olej palmowy został powiązany z korzyściami zdrowotnymi. Jak ochroną funkcji mózgu, zmniejszeniem czynników ryzyka chorób serca i poprawą statusu witaminy A.
Zdrowie mózgu
Olej palmowy zawiera dużo tokotrienoli, formy witaminy E o silnych właściwościach antyoksydacyjnych , które mogą wspierać zdrowie mózgu.
Badania na zwierzętach i ludziach sugerują, że tokotrienole w oleju palmowym mogą pomóc chronić delikatne wielonienasycone tłuszcze w mózgu, spowolnić rozwój demencji, zmniejszać ryzyko udaru i zapobiegać wzrostowi uszkodzeń mózgu (5, 6, 7).
W dwuletnim badaniu 121 osób ze zmianami w mózgu grupa, która przyjmowała dwa razy dziennie tokotrienole pochodzące z oleju palmowego, pozostała stabilna, podczas gdy grupa, która otrzymywała placebo, doświadczyła wzrostu uszkodzeń mózgu (8).
Zdrowie serca
Olej palmowy został uznany za wspomagający ochronę przed chorobami serca.
Chociaż niektóre wyniki badań są mieszane, olej ten wydaje się mieć korzystny wpływ na czynniki ryzyka chorób serca, w tym obniżenie „złego” cholesterolu LDL i zwiększenie „dobrego” cholesterolu HDL (9, 10, 11).
Duża analiza 51 badań wykazała, że poziom cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL był niższy u osób, które stosowały dietę bogatą w olej palmowy niż u osób spożywających diety bogate w tłuszcze trans lub kwas mirystynowy i laurynowy (9).
Jedno badanie dotyczyło obniżenia poziomu cholesterolu za pomocą oleju palmowego, wytworzonego z hybrydy drzew Elaeis guineensis i Elaeis oleifera . W badaniu tym ludzie spożywali codziennie 25 ml (2 łyżki stołowe) oliwy z oliwek lub hybrydowego oleju palmowego. Opierając się na 15% spadku cholesterolu LDL w obu grupach, naukowcy zasugerowali, że ten olej można nazwać „tropikalnym ekwiwalentem oliwy z oliwek” (10).
Ważne jest, aby pamiętać, że sam wzrost lub spadek poziomu cholesterolu LDL nie jest w stanie określić ryzyka choroby serca. W grę wchodzi wiele innych czynników.
Jednak kontrolowane badanie w 1995 r. sugerowało, że olej palmowy może pomóc w spowolnieniu rozpoznanej choroby serca. W tym 18-miesięcznym badaniu siedmiu z 25 osób leczonych tym olejem wykazało poprawę, a 16 pozostało stabilnych. Natomiast 10 z 25 osób w grupie placebo miało progresję choroby, a żadna nie wykazała poprawy (12).
Zwiększanie poziomu witaminy A
Olej palmowy może pomóc w poprawieniu poziomu witaminy A u osób z niedoborem lub zagrożonych niedoborem.
Badania na kobietach w ciąży w krajach rozwijających się wykazały, że spożywanie czerwonego oleju palmowego zwiększa poziom witaminy A we krwi, a także u niemowląt karmionych piersią (13, 14).
Jedno z badań wykazało, że osoby z mukowiscydozą, które mają trudności z wchłanianiem rozpuszczalnych w tłuszczach witamin, doświadczyły wzrostu poziomu witaminy A we krwi przy codziennym spożywaniu 2-3 łyżek czerwonego oleju palmowego przez osiem tygodni (15).
Wykazano również, że czerwony olej palmowy pomaga zwiększyć poziom witaminy A u dorosłych i małych dzieci (16).
W rzeczywistości, badania z Indii donoszą, że dzieci w wieku przedszkolnym, które przyjmowały 5 ml (1 łyżeczka) dziennie, miały większy wzrost poziomu witaminy A niż dzieci, które otrzymywały suplementy witaminy A (17).
Potencjalne zagrożenia dla zdrowia
Chociaż większość badań wykazała, że olej palmowy ma działanie ochronne na zdrowie serca, inne wyniki badań były sprzeczne (18, 19, 20).
Jedno badanie przeprowadzono u kobiet z wysokim poziomem cholesterolu. Wykazano, że poziom małego, gęstego LDL (sdLDL ) – rodzaj cholesterolu związanego z chorobą serca – wzrastał wraz z olejem palmowym, ale zmniejszał się wraz z innymi olejami. Jednak połączenie oleju palmowego i oleju z otrębów ryżowych obniżyło poziomy tego cholesterolu(18).
W innych badaniach stwierdzono podwyższony poziom cholesterolu LDL w odpowiedzi na spożywanie oleju palmowego. (20, 21).
Ważne, aby pamiętać, że są to tylko potencjalne czynniki ryzyka, a nie dowody, że olej palmowy może powodować choroby serca.
Jednak jedno badanie na zwierzętach sugeruje, że spożywanie oleju, wielokrotnie podgrzewanego, może powodować odkładanie się złogów w tętnicach z powodu zmniejszenia aktywności przeciwutleniającej oleju.
Kiedy szczury zjadały żywność zawierającą 10-krotnie podgrzewany olej palmowy, w ciągu sześciu miesięcy rozwinęły się u nich duże blaszki tętnicze i inne oznaki choroby serca, w porównaniu do szczurów karmionych świeżym olejem palmowym (22).
Olej palmowy a nowotwory
EFSA stwierdził, że niektóre zanieczyszczenia w oleju palmowym mogą zwiększać ryzyko zachorowania na raka.
Po wprowadzeniu oleju palmowego do żywności i produktów jest on podgrzewany. Przetwarzanie oleju palmowego powoduje powstawanie estrów glicydylowych kwasów tłuszczowych (GE).
Po strawieniu GE rozkładają i uwalniają glicydol, substancję znaną ze swoich rakotwórczych właściwości u zwierząt i podejrzewaną o szkodliwość dla ludzi. Badania nad rakiem wykazały, że podawanie glicydolu do żołądków myszy i szczurów powodowało złośliwe i łagodne rozrosty nowotworowe.
Chociaż przeprowadzono badania na zwierzętach, niewiele badań dotyczyło ryzyka występowania raka u ludzi. Prowadzi się również ograniczone badania dotyczące zalecanych poziomów stosowania oleju palmowego.
Jednak badacze zalecają umiar w używaniu i konsumowaniu produktów z olejem palmowym.
Kontrowersje dotyczące oleju palmowego
Istnieje kilka kwestii etycznych dotyczących wpływu produkcji oleju palmowego na środowisko, dziką przyrodę i społeczności.
W ostatnich dziesięcioleciach rosnący popyt doprowadził do bezprecedensowej ekspansji produkcji oleju palmowego w Malezji, Indonezji i Tajlandii. Kraje te mają wilgotny, tropikalny klimat, który idealnie nadaje się do uprawy palm olejowych. Jednakże, aby pomieścić plantacje palmy oleistej, lasy tropikalne i torfowiska są niszczone.
Niedawna analiza wykazała, że 45% gruntów w Azji Południowo-Wschodniej wykorzystywanych obecnie do produkcji oleju palmowego w 1990 roku stanowiła tereny leśne. W tym ponad połowa wszystkich plantacji oleju palmowego w Indonezji i Malezji.
Zakłada się, że wylesianie wywiera niszczycielski wpływ na globalne ocieplenie. Lasy odgrywają kluczową rolę w zmniejszaniu emisji gazów cieplarnianych poprzez absorpcję węgla z atmosfery.
Ponadto niszczenie rodzimych krajobrazów powoduje zmiany w ekosystemie zagrażającym zdrowiu i różnorodności dzikiej przyrody.
Szczególnie dotyczy to wpływu na gatunki zagrożone, takie jak orangutany borneańskie, które giną w wyniku utraty siedlisk.
Pojawiły się również doniesienia o łamaniu praw człowieka przez korporacje produkujące oleje palmowe. Takie jak oczyszczanie pól uprawnych i lasów bez pozwolenia, płacenie niskich wynagrodzeń, zapewnianie niebezpiecznych warunków pracy i znaczne obniżanie jakości życia.
Na szczęście eksperci twierdzą, że istnieje więcej etycznych i zrównoważonych metod produkcji.
W analizie z 2015 r. stwierdzono, że ograniczenie rozwoju nowych plantacji oleju palmowego do obszarów bez lasów może zmniejszyć emisje gazów cieplarnianych nawet o 60%.
Stowarzyszenia Na Rzecz Zrównoważonego Przetwórstwa Oleju Palmowego (RSPO) jest organizacją zaangażowaną w to, aby produkcja oleju była przyjazna dla środowiska, wrażliwa na kulturę i jak najbardziej zrównoważona.
Przyznają oni certyfikację RSPO tylko producentom, którzy przestrzegają ich standardów i wytycznych, w tym:
- Brak usuwania lasów lub obszarów zawierających zagrożone gatunki, wrażliwe ekosystemy lub obszary krytyczne dla zaspokojenia podstawowych, lub tradycyjnych potrzeb społeczności.
- Znaczne ograniczenie pestycydów i pożarów.
- Uczciwe traktowanie pracowników zgodnie z lokalnymi i międzynarodowymi standardami praw pracowniczych.
- Informowanie i konsultowanie się z lokalnymi społecznościami przed opracowaniem nowych plantacji palmy olejowej na ich terenie.