SPIS TREŚCI
Substancje słodzące, stosowane zamiast klasycznego cukru, potencjalnie pozwalają na ograniczenie kaloryczności diety. Dzięki temu, że imitują słodki smak w posiłkach i napojach, a także nie dostarczają energii, mogą sprzyjać prawidłowej masie ciała i w konsekwencji zmniejszyć ryzyko wielu chorób będących konsekwencją otyłości. Co na ten temat mówią eksperci? Czy spożywanie słodzików może być pomocne w terapii chorób przewlekłych takich jak otyłość czy cukrzyca?
Otyłość – jedna z najgroźniejszych pandemii XXI wieku
Gdy w ubiegłych stuleciach w wielu miejscach na świecie walczono o wolność czy zmagano się z epidemiami chorób przewlekłych, nikt nie spodziewał się, że w najbliższej przyszłości to dobrobyt będzie kolejnym wyzwaniem. I choć nadal w wielu miejscach na ziemi problem niedożywienia jest aktualny, to obecnie w krajach rozwiniętych w Europie, Azji czy USA wyzwaniem staje się nadmierna masa ciała. Jak oszacowano, na przestrzeni ostatnich 30 lat ilość osób otyłych uległa podwojeniu, a jest to wyzwanie nie tylko zdrowotne, ale także ekonomiczne.
Mianowicie, jak wielokrotnie udowodniono otyłość jest nie tylko chorobą przewlekłą, ale także z uwagi na szereg mechanizmów patologicznych nasila występowanie innych, kosztownych jednostek chorobowych takich jak cukrzyca, choroby układu ruchu, nowotwory czy choroby układu krążenia. Dodatkowym obciążeniem dla systemu zdrowia, a także gospodarek na całym świecie, jest liczba osób, które przestają być aktywne zawodowo w związku z otyłością i towarzyszącymi im chorobami.
Wytyczne ekspertów dotyczące leczenia otyłości
Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego czy Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością zawsze to modyfikacja diety i prowadzonego stylu życia jest podstawowym elementem leczenia otyłości. Eksperci zwracają szczególną uwagę na:
- przestrzeganie zdrowej, odpowiednio zbilansowanej diety, w której poziom kaloryczności będzie dopasowany indywidualnie do potrzeb i celów danej osoby,
- włączenie regularnej aktywności fizycznej, dobranej indywidualnie do stanu zdrowia i kondycji,
- ograniczenie spożycia cukru, żywności wysoko przetworzonej,
- eliminację spożycia alkoholu,
- rezygnację z palenia papierosów,
- dbanie o sen i wypoczynek każdego dnia.
Jako że otyłość jest wynikiem wielu czynników – środowiskowych, a w mniejszym stopniu także genetycznych, warto zwrócić uwagę na to, na co mamy wpływ. Tu kluczowe wydaje się ograniczenie kaloryczności diety i spożywania cukru w nadmiernych ilościach. Substancje słodzące, dzięki temu, że imitują słodki smak diety, a nie dostarczają kalorii czy nie wpływają na gospodarkę węglowodanową mogą być potencjalnie pomocne.
Zastosowanie substancji słodzących w terapii wspomagającej choroby przewlekłe
To czym wyróżniają się substancje słodzące to fakt, że są one co najmniej tak samo słodkie jak klasyczny cukier spożywczy, ale nie dostarczają kalorii. Dla przykładu słodziki naturalne takie jak ksylitol czy erytrytol mają poziom słodkości zbliżony do sacharozy (cukru stołowego). Z kolei intensywne substancje słodzące mogą być nawet kilkaset razy słodsze niż cukier buraczany czy trzcinowy. Na przykład sukraloza jest 600 razy słodsza, a aspartam około 200 razy.
Jest to kwestia istotna w przypadku chorób takich jak otyłość, cukrzyca typu II czy choroby układu krążenia. W przypadku tych jednostek chorobowych wskazana jest redukcja nadmiernej masy ciała. Pacjenci powinny dążyć do uzyskania indywidualnie ocenionej dla siebie prawidłowej masy ciała określonej przez BMI (ang. Body mass index, wartości prawidłowe to od 18.5 do 24,9; oblicza się je, dzieląc masę (w kg), przez wzrost do kwadratu (w m)). Substancje słodzące, które pozwalają wyeliminować cukier potencjalnie mogą pomóc w ograniczeniu kaloryczności diety, a w konsekwencji przyczynić się do redukcji masy ciała.
Słodziki mają swoje zastosowanie także w przypadku chorób przewlekłych, w których występuje insulinooporność. Jest to stan, w którym wydzielana insulina nie działa tak skutecznie, jak w przypadku osób zdrowych. Aby doszło do fizjologicznego obniżenia poziomu glukozy we krwi ilość insuliny jaką musi produkować trzustka zwiększa się. Jeśli sytuacja ta trwa długo np. pacjenci nie stosują diety ubogiej w węglowodany, nie przyjmują leków hipoglikemizujących, może dojść do rozwoju cukrzycy typu 2. Tutaj słodziki takie jak aspartam czy ksylitol mają swoje zastosowanie, ponieważ nie wpływają na poziom glukozy we krwi. W konsekwencji nie wymagają wydzielania insuliny i nie zaburzają poziomu glikemii.
To na co wskazuje się w literaturze naukowej to zastosowanie słodzików także w przebiegu próchnicy. Najwięcej danych na ten temat dotyczy zastosowania ksylitolu który, jako że nie dostarcza węglowodanów, nie pobudza rozrostu patogennej flory bakteryjnej w jamie ustnej. Cukier, będący źródłem węglowodanów, stanowi doskonałą pożywkę dla bakterii odpowiedzialnych za rozwój próchnicy. Ksylitol, w przeciwieństwie do cukru, nie nasila degradacji szkliwa poprzez te bakterie.
Zastosowanie słodzików a skuteczność w terapii
Jednocześnie nadal w literaturze i bazach naukowych znajdziemy badania, które sugerują, że spożywanie słodzików, zwłaszcza tych syntetycznych nie jest korzystne dla zdrowia. Jak wskazują badacze, wyniki niektórych doświadczeń wskazują, że bezkaloryczne substancje słodzące nie zawsze skutecznie obniżają masę ciała czy korzystnie wpływają na morfologię krwi. Warto jednak zwrócić uwagę, na to, że substancje słodzące nie mogą być jedynym elementem zmiany. Jeśli spożywamy słodziki i eliminujemy dzięki temu cukier, ale w zamian za to uzupełniamy deficytowe kalorie innymi przekąskami czy wysoko przetworzoną żywnością to oczywiste jest, że nie będzie to korzystne dla zdrowia.
Mianowicie, zastąpienie cukru słodzikami może pomóc w ograniczaniu kaloryczności diety, ale ważne jest zadbanie także o to jak nasz jadłospis całkowicie została skomponowany. Substancje słodzące nie mogą być jedynym elementem zmiany. W procesie odchudzania nadal niezbędna jest modyfikacja stylu życia, a więc zwiększenie aktywności fizycznej czy przestrzeganie zdrowej, odpowiednio zbilansowanej diety. Dopiero połączenie diety bogatej w warzywa, owoce czy pełnoziarniste produkty zbożowe, a także ograniczenie cukru i zwiększenie poziomu aktywności może pomóc w terapii chorób przewlekłych.
Podsumowując, zmagania z chorobami przewlekłymi takimi jak cukrzyca, otyłość czy choroby serca wymagają wielu elementów zmiany. Niezbędne jest kompleksowe podejście do prowadzonego stylu życia. Zgodnie z zaleceniami ekspertów ważne jest włączenie zdrowej, odpowiednio zbilansowanej diety, zwiększenie poziomu aktywności czy ograniczenie spożycia cukru. Słodziki mogą być pomoce, ale nie powinny być traktowane jako remedium na wszelkie problemy zdrowotne.
Bibliografia:
- GBD 2019 Risk Factor Collaborators. “Global Burden of 87 Risk Factors in 204 Countries and Territories, 1990–2019: a systematic analysis for the global burden of disease study 2019”. Lancet. 2020;396:1223–1249.
- Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. Otyłość. Dostęp online 08.04.2024.
- Karl Z. Nadolsky. COUNTERPOINT: Artificial Sweeteners for Obesity—Better than Sugary Alternatives Potentially a Solution, Endocrine Practice 2021: 27:10:1056-1061.
- Wierzbicka. „Słodziki” – aspekty żywieniowe i zdrowotne. WSZECHNICA ŻYWIENIOWA SGGW, maj 2014.
- Grembacka M., 2015, Ksylitol – rola w diecie oraz profilaktyce i terapii chorób człowieka, Bromatologia i Chemia Toksykologiczna, XLVIII, 3, 340-343.